Андрэй Адамовіч

Калі я думаю пра беларускую мову,
у галаву найчасцей прыходзяць узгадкі пра снарады і міны,
што ляжаць у нашай зямлі дагэтуль неразарваныя.

Гэты вобраз не тое, што ўдалы, але ў ім скандэнсавана
шмат метафараў, якія просяцца ў радок разгарнуцца.

Па-першае, можна развесці пра найлепшых
сівых алкаголікаў з баскскіх бараў, якія толькі і чакаюць
чарговага выбуху, зладжанага бэн Ладанам і бэн Міраю.
Пра дым, які ўздымаецца над іхнімі люлькамі,
які абвівае іх барэты, іх нацыянальныя барэты,
палатном на нацыянальную мару.

І як яны глядзяць адзін на аднаго праз куфлі, поўныя півам,
і з іх старэчых вачэй цякуць слёзы.

Вы ж бачылі не аднойчы, што старыя заўсёды плачуць,
гэта таму, што яны ведаюць: міны мусяць разарвацца.

Міны мусяць разарвацца,
але ніколі не разарвуцца.

Па-другое, можна зацерці пра чорных капачоў.
Пра баскетбольную каманду на пенсіі,
якім не хапае грошай на тое, каб карміць з далоняў катоў і сабак.

Таму, узваліўшы на плечы рыдлёўкі, яны,
панурыя, ідуць у лес, каб збіраць снарады, нібы бутэлькі.
І чым далей яны заглыбляюцца ў лес,
тым цяжэй іх убачыць на фоне чорнае вільготнае кары
нашых лясоў. І вось яны прыходзяць на месца і, па старой звычцы,
кідаюць трохачковыя рыдлёўкі туды, дзе ляжаць неразарваныя снарады.

І ніводзін яшчэ не патрапіў,
бо ў іх моцна калоцяцца рукі.

Па-трэцяе, зноў жа можна развесці пра чорных капачоў.
Вось памірае лаўрэат дзяржаўнай прэміі па літаратуры,
ці прафесар факультэта беларускае філалогіі і культуры,
і дванаццаць студэнтаў-няўдахаў нясуць яго дамавіну,
бо іначай заліку ім не ўбачыць. А за дамавінаю ідуць
няўдахі-дацэнты і маладыя пісьменнікі, каб на халяву
нажэрціся.

Яны падыходзяць да ямы і бачаць,
што ў зямлі шаворкаюцца тры нігеры ў майках з нумарамі
чатыры, восем, дванаццаць.
І гэта, сябры мае, яны самыя – чорныя капачы.
Адзін з іх раптам хапае нешта і кідае ў дамавіну.
Пакуль гэтае нешта ляціць, усе няўдахі бачаць, што гэта –
снарад. І яны кідаюць дамавіну і хаваюцца за мармуровымі помнікамі.

Тады чорныя капачы вылазяць з ямы.
Падыходзяць да дамавіны. Бяруць снарад
і разбіваюць яго аб галаву нябожчыка, як какосавы арэх.
Высыпаюць з яго тры кілаграмы какаіну.
І нюхаюць, нюхаюць яго проста з ордэнскіх планак памерлага.

І пакуль чорныя капачы смяюцца і лупяць адзін аднаго па спіне,
і пакуль яны засыпаюць нябожчыку какаін у нос, і абсыпаюць яго ўсяго
чысцюткім какаінам – ажно так, што ён пачынае нагадваць
торт пад какосавым пілавіннем,

няўдахі, што сядзяць за мармуровымі плітамі і крыжамі,
плачуць, бо што гэта за халера?
Што гэта за халера?!

Адкуль гэтыя чорныя капачы?
Адкуль гэты сраны какаін?
Што наогул адбываецца?!

І яны бягуць з цвінтара і раптам бачаць вялікі
БІГБОРД
і на ім – тры нігеры з мінамі ў руках і надпіс
“ЗА ЧОРНЫЯ КАПАЧЫ!”

Няўдахі вар’яцеюць канчаткова.

Па-чацвёртае, нельга не сказаць пра грыбнікоў,
якія пра беларускую мову ведаюць толькі з дзённікаў унукаў.
Як раптам БАБАХ – і нага ляціць, нібы
вялікі, цяжкі пугач, збіваючы з галінаў беларускае золата.
І нельга сказаць, што грыбнікі нешта страчваюць,
бо нага і так ужо амаль не працавала,
затое да іх прыходзіць канчатковы, нясцерпны адчай,
бо трэба ехаць у Нямеччыну па пратэз,
а беларуская мова – нацыянальная спадчына,
з якою праз мяжу не пускаюць.

Па-пятае, абавязкова трэба ўславіць
жаўнераў нашых інжынерных частак,
якія гадамі не вылазяць з лясоў.
Сядзяць там, смярдзючыя, як сто кітайцаў кожны,
і шукаюць снарады і міны па ціхуткіх сігналах,
напружваюцца, слухаюць і вось “Піііііііііііііііііі”
– Здзец і гэтаму, – кажа сяржант і б’е рыдлёўкаю зямлю.
А пасля выцягвае міну або снарад з-пад глебы
і асцярожна, нібы дзіця, нясе яго да купы.

І калі б хто з гэтых жаўнераў
падышоў да купы і пачаў слухаць,
ён бы адразу зразумеў вельмі важную рэч,
завыў, не раўнуючы падбіты “Месер”,
разматаў сваю анучу і напісаў бы на ёй крывёю
“СПРАВАЗДАЧА” і “ЗЛЕВА – РЭШТА”…

Верш на Свабоду

верш на свабоду – датэрміновае галасаванне
дзевяноста восем адсоткаў свабоды
два адсоткі вершаў
я таксама напішу верш на свабоду
хоць мне і не замаўлялі
хтосьці ж мусіць забяспечыць гэтыя два адсоткі
напішу хоць і не замаўлялі
бо што вы думалі верш на свабоду – гэта чарга па кватэры
дваццаць год чакаеш і атрымліваеш?
не верш на свабоду – гэта чарга ў грамадскую прыбіральню
не пашэнціла – абасраўся

Каляднае

адмыкае вільня сусветы і голас твой
з бурбалкамі ў тканіне льецца хутчэй
чым з люлькі агеньчык сочыць наш свет
і ў сабе вынаходзіць цяпло і блакітны дым
што ляжыць на дварэ і адбівае святло
зоркі пухнатай вядомай з мілосных кніг
уся пяшчота ў іх і малако з грудзей
у дзюбах нясуць крумкачы і мурашы сняць
заўтрашні дзень для цябе і твайго дзіцяці

Не будзіце яе

Можа, яна сніць
дождж, наш шлях да мора
і адчувае жахлівую прыгажосць
ці прысутнасць чорнага дразда
і не ведае спосабу яго ўбачыць.

Можа, яна сніць
далёкае поле сярод старажытнага лесу,
стрэл і апошняе забойства
чорнай вялікай птушкі,
прысутнасць якой прыносіць ліха.

Можа, яна сніць
трох павешаных ля вясковай дарогі
і могілкі, крыпту, якая ідзе пад зямлю,
змяю, што лезе на яблыню пад
уплывам стэрэатыпаў.

Можа, яна сніць
кнігі, якія згарэлі ў Александрыі,
ці кнігі, якія ў друк не пайшлі,
невядомыя вершы Кавафіса,
штосьці згубленае пры перакладзе Платона,
штосьці, настолькі простае,
што і афарызм не пасуе.

Можа, яна сніць
дамы, горы якіх губляюцца ў хмарах,
будынкі краіны, дзе яе ніхто не чакае,
акрамя аднаго хлопца, і тое,
яна не ўпэўненая, ці не забыўся ён на яе.

Можа, яна сніць
і ў сне падбірае рыфмы да словаў,
якія ёй не гавораць нічога;
і ў сне падабенства шукае
між мандалай і да жыцця воляй,
між вадкім азотам і архідэяй,
між лічбаю сем і готамі ў паходзе.

Можа, яна сніць
нашы твары ці рукі кагосьці,
каго яна бачыла сёння ў краме
(здзіўляе адсутнасць вачэй ці пазногцяў),
узор на падлозе або на шпалерах,
такі звычайны, што сон пераходзіць
у наступную фазу.

Можа, яна сніць
кветку або заводскі комін,
анёлаў або прыслужнікаў д’ябла,
міліцыянтаў ці негацыянтаў,
і гэтае слова ёй не гаворыць нічога.

Можа, яна сніць
кубачкі з кавай і побач мех цукру,
рэшткі крэйды і чыстую школьную дошку,
мурына, што адкрыў рот,
мурына, што рот закрыў і стаў лекарам.

Можа, яна сніць
рэйкі, па якіх будуць грукаць колы,
па якіх будуць везці яе дадому,
далёкага, як паўночная зорка,
яскравая, як верхні колер вясёлкі,
надзейнае, як слова каранаванай асобы,
далёкае, як лічба восем.

Можа, яна сніць
паветра, дротам акручанае,
і зямлю, узятую ў краты,
на двары пеўня, які крычыць
у другі раз.
У акно спякотны горны вецер.
Трое. Ліліт. І смажаны певень.

Падчас чакання букалічнае элегіі

Калі я прачынаюся на світанні,
мне не хапае часу на тое,
каб даведацца, хто перамог.
Калі я падпальваю сваю першую цыгарэту,
мне бракуе паветра на тое,
каб зайсціся ў кашлі.
Калі я п’ю першы ранішні кубак кавы,
дык не кладу цукру,
бо калоцяцца мае рукі.